Πώς μια αρχαιοελληνική «Πύλη του κάτω Κόσμου» στη Μικρά Ασία μπορεί ακόμα να σκοτώνει

Κατά την αρχαιότητα τα σημεία που θεωρούνταν πύλες προς τον Κάτω Κόσμο χρησιμοποιούνταν ως χώροι τελετουργιών και λατρευτικών δραστηριοτήτων: Αρχαίοι Έλληνες, Ρωμαίοι και άλλοι έκαναν εκεί θυσίες, και σε κάποιες περιπτώσεις τα ζώα που προσφέρονταν πέθαιναν από μόνα τους, ενώ οι ιερείς έμεναν αβλαβείς, ενισχύοντας την πεποίθηση περί παρουσίας του υπερφυσικού.

Νέα έρευνα σε μία από αυτές τις «πύλες» δίνει απαντήσεις σχετικά με αυτό το φαινόμενο: Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα στην ιστοσελίδα του Science, η πύλη αυτή ανακαλύφθηκε πριν επτά χρόνια στην αρχαία ελληνική πόλη της Ιεράπολης της Φρυγίας (Μικρά Ασία- σημερινή Τουρκία), η ίδρυση της οποίας τοποθετείται στην Ελληνιστική Περίοδο- στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. (αν και θεωρείται πως στην περιοχή υπήρχε οικισμός και ιερά από παλαιότερα, εξ ου και το όνομα της πόλης).

Η πύλη είναι μια πέτρινη σήραγγα που οδηγεί σε ένα σπήλαιο, και ήταν χτισμένη σε έναν τοίχο μιας ορθογώνιας, ανοικτής αρένας, πάνω από την οποία βρισκόταν ένας ναός και περιτριγυριζόταν από πέτρινα καθίσματα για τους επισκέπτες. Η πόλη η ίδια βρίσκεται πάνω σε μια από τις πιο ενεργές από γεωλογικής άποψης ζώνες της περιοχής: Πριν από 2.200 χρόνια, οι θερμές πηγές της πιστευόταν πως είχαν θεραπευτικές ιδιότητες. Ωστόσο, ένα βαθύ ρήγμα κάτω από την Ιεράπολη αναδίδει συνέχεια ηφαιστειακό διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο είναι ορατό ως «ομίχλη». Η πύλη και το σπήλαιο- γνωστό επίσης ως «Πλουτώνειον», από τον θεό του Κάτω Κόσμου, Πλούτωνα- βρίσκονταν ακριβώς πάνω από το ρήγμα αυτό, και το 2011 αρχαιολόγοι διαπίστωσαν πως είναι ακόμα θανατηφόρα, καθώς πουλιά τα οποία πετούσαν κοντά της πέθαιναν από ασφυξία.

Μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Χάρντι Πφαντς, ηφαιστειακό βιολόγο του Πανεπιστημίου του Ντούισμπουργκ-Έσσης στη Γερμανία, μελέτησε ενδελεχώς τη φονικότητα της πύλης-ιερού. Ο Πφαντς και οι συνάδελφοί του μέτρησαν τη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην αρένα με το πέρασμα του χρόνου: Την ημέρα, η θερμότητα του ήλιου διασκορπίζει το αέριο, ωστόσο τη νύχτα αυτό (το οποίο είναι λίγο βαρύτερο από τον αέρα) αναδίδεται σε κύμα και σχηματίζει μια «λίμνη» διοξειδίου του άνθρακα στο καλυμμένο κάτω μέρος της αρένας. Το νέφος αυτό είναι ιδιαίτερα θανάσιμο κατά την αυγή, όταν η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα 40 εκατοστά πάνω από το πάτωμα της αρένας φτάνει το 35%, αρκετό για να προκαλεί ασφυξία και να σκοτώνει ζώα ή ακόμα και ανθρώπους μέσα σε λίγα λεπτά, σύμφωνα με τον Πφαντς. Αλλά οι συγκεντρώσεις μειώνονται σημαντικά με το ύψος.

Οι ευνούχοι ιερείς, αναφέρεται στο δημοσίευμα του Science, πιθανότατα έκαναν τις θυσίες τους μόνο το πρωί ή τις βραδινές ώρες, όταν η συγκέντρωση του αερίου ήταν υψηλότερη, εκτιμά ο Πφαντς. Τα ζώα δεν ήταν αρκετά ψηλά για να βρίσκονται τα κεφάλια τους εκτός της «λίμνης» του διοξειδίου του άνθρακα, και, καθώς ζαλίζονταν, τα κεφάλια τους βρίσκονταν ακόμα πιο χαμηλά, εκθέτοντάς τα σε υψηλότερες συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα, με αποτέλεσμα τον θάνατό τους από ασφυξία. Ωστόσο οι ιερείς ήταν αρκετά ψηλοί για να παραμένουν τα κεφάλια τους πάνω από τα αέρια αυτά- και ενδεχομένως να στέκονταν και πάνω σε πέτρες. «Ήξεραν πως η θανάσιμη ανάσα του Κέρβερου έφτανε μέχρι ένα συγκεκριμένο ύψος» λέει σχετικά ο Πφαντς.

Ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Στράβων, που επισκέφθηκε το Πλουτώνιο της Ιεράπολης πριν από περίπου 2.000 χρόνια, έγραψε επίσης πως οι ιερείς μπορούσαν ακόμα και να βάλουν τα κεφάλια τους μέσα στην πύλη, χωρίς παρενέργειες. Ο Στράβων πίστευε ότι αυτό ενδεχομένως να οφειλόταν στο ότι ήταν ευνούχοι, αλλά ο Πφαντς εκτιμά ότι απλά γνώριζαν το χημικό προφίλ του περιβάλλοντος της περιοχής- για παράδειγμα, θεωρεί πως μάλλον μεριμνούσαν να αποφεύγουν να πλησιάζουν πολύ την πύλη άλλη ώρα της ημέρας από το μεσημέρι, όταν το ιερό ήταν σχετικά ασφαλές.

Ωστόσο, ο αρχαιολόγος Φρανσέσκο ντ’Άντρια, του Πανεπιστημίου του Σαλέντο στην Ιταλία, ο οποίος ηγήθηκε της ομάδας που ανακάλυψε το Πλουτώνειο της Ιεράπολης το 2011, δεν είναι τόσο σίγουρος, καθώς η ομάδα του βρήκε πολλά αρχαία φανάρια γύρω από την πύλη, κάτι που υποδεικνύει ότι οι ιερείς ενδεχομένως να την πλησίαζαν και τη νύχτα, παρά τα επικίνδυνα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα.

Πηγή: Κ. Μαυραγάνης, The Huffington Post